Әбу Насыр әл-Фарабидің 1150 жылдығын атап өтер кезеңде «Жалпы осы тұлғаны туған топырағымен қайта қауыштырған кім? Оның зиратын кім іздеп тауып, ғылым әлеміне кім жариялады? Ғұлама мұрасын Қазақстанда зерттелуіне кім мұрындық болды?» деген сұрақтарға жауап іздеген орынды. Ол тұлға әлбетте – Ақжан Жақсыбекұлы Машани (1906-1997) дер едік.

Жауапкершілік жолы

Бұл ғалымның бағыты негізінен геология, минерология, кристаллография, петро­графия. Бір сөзбен айтқанда қазіргі қазақ геохимиясының негізін салушы. Сонымен қатар отандық геомеханика мектебінің негізін қалап, маркшейдер ғылымын жаратылыстану ғылымымен кешенді түрде байланыстырды. Ақжан Жақсыбекұлы математика, оптика, механика, химия, геохимия, кристалдық химия, география, геология, технология пәндерінің сабақтастығын анықтау барысында біртұтас геомеханика заңдылығын ашып, қағидасын тұжырымдады. Мұның сыртында ұлттық ғылыми-танымдық әдебиет саласын қалыптастырып, жас ұрпақтың жаратылыстану тылсымына қызығушылығын арттырды.

Биыл Абай Құнанбайұлының туғанына 175 жыл толады. Халқымыздың ұлы перзентінің мерейтойын лайықты атап өту үшін арнайы құрылған комиссия дайындық жұмыстарын бастап кетті. Мемлекет көлемінде және халықаралық деңгейде ауқымды іс-шаралар ұйымдастыру жоспарланып отыр. Бірақ мұның бәрі той тойлау үшін емес, ой-өрісімізді кеңейтіп, рухани тұрғыдан дамуымыз үшін өткізілмек.

Абай Құнанбайұлы ғұлама, ойшыл, ақын, ағартушы, ұлттың жаңа әдебиетінің негізін қалаушы, аудармашы, композитор ретінде ел тарихында өшпес із қалдырғаны сөзсіз. Оның өлеңдері мен қара сөздерінде ұлт болмысы, бітімі, тұрмысы, тіршілігі, дүниетанымы, мінезі, жаны, діні, ділі, тілі, рухы көрініс тауып, кейін Абай әлемі деген бірегей құбылыс ретінде бағаланды.

ТарМПУ «Дарынды ұстаз» факультетінің студенті Маиса АСҚАР

Ең алғаш Қазақстанның жоғары оқу орындарында Абайдың әдеби мұрасы туралы дәріс беруді Мұхтар Омарханұлы Әуезов бастаған еді. Оның өмірін, шығармашылығын зерттеп, біршама еңбектер жазды.

Абайдың сөзі өзгеше, түсіне алғанның жүрегіне-дәру, санасына-шипа. Сонымен қатар ол «Толық адам» ілімін жасаған – хакім. Абайтанушы, ғалым Мекемтас Мырзахметұлы ғылыми тұрғыда сонау Алып Ер Тонадан бастау алған ілім негіздерін атап айтқан еді. Әр ілім ізгілік идеясына сүйенген құндылыққа толы. Абай дәуіріне дейін біз рухани әлемі берік, уланбаған халық едік. Елімізге отаршылдық саясат келген соң ой-санамыз құлдырау процесін бастан кешті. Сыртқы дүниеге «орыстың» терезесінен қарайтындай деңгейге жеттік. Абайдың шығармашылығын зерттеген М.Әуезовтің бұл ілімді ашық түрде атап жазатын мүмкіндігі болмады. Шынын айтқанда, мүмкіндік бермеді. Бірақ қысқа тезистер арқылы Абайдан бойымызға нені сіңіру керектігінің жасырын кодтарын қалдырды. Сол кодтарды түсінуді айтсаңшы? Абайдың ең бірінші елінің ұлттық рухани арнасынан нәр алғаны белгілі. Екінші кезекте – шығыс. Ал шығыс – ол дінмен байланысты. Осы ілімді ғылыми айналымға түсірген М.Мырзахметұлы болатын. Зерттеулерінің нәтижесінде ол «Толық адам» ұғымы өзіндік жүйесі бар дербес бір ілім екендігіне көз жеткізді.

Жүз жылдың жүзі болды Абай мұрасын азық қып келе жатқанымызға. Әлі де тамырын қопарып, танып болдық деп айта алмаймыз. Жұмбақ жанның сыры шын мәнінде оңай болмай шықты. Сөзімізге тұздық қылғалы отырған туындының бірі – «Китаб тасдиқ». Аталмыш шығарманың  біз осы күнге дейін түпнұсқа мәтінін оқымай, тек аудармасымен алданып келіппіз. Былайша айтқанда, Мүрсейіт қолжазбасынан бермен қарай Абайдың «Китаб тасдиқ» шығармасының түпнұсқасы қазақ оқырманына жетпеген.

Қоғамда көпшілік дінтанулық білім мен діни білімнің ара-жігін ажырата алмайды. Сол себепті, халықтың басым бөлігі дінтанулық білімді мешіт пен медреседе ғана алуға болады деп ойлайды. Қазақстанда жоғары оқу орындарында дінтанулық білімнің қалай беріліп жатқандығы туралы Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің дінтану кафедрасының меңгерушісі, философия ғылымының кандидаты, теолог – Кеңшілік Тышханұлымен сұхбаттасқан едік.

Қазақ тарихындағы ислам дінінің рөлін зерттеп  жүрген тарихшы-дінтанушы Жарас Аханмен еліміздегі бүгінгі діни ахуал, дін саласындағы оңалту жұмыстары мен теолог мамандардың жағдайы туралы сұқбатты назарларыңызға ұсынамыз.